Οι μικροί μας μαθητές, που έφτασαν πλέον στη Γ΄ δημοτικού έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με μαθήματα όπως η Ιστορία, στα πλαίσια των οποίων θα τους ζητηθεί να θυμηθούν και να παρουσιάσουν προφορικά ή γραπτά πληροφορίες οργανωμένες στη μορφή ενός μικρού κειμένου ροής. Πώς όμως θα κατακτήσουν αυτή την πολύ σημαντική δεξιότητα;
Με μία πρώτη προσέγγιση, η απλούστερη λύση ίσως σας φαίνεται το να διαβάζουν τα παιδιά μόνα τους ή μαζί σας «εκατό» φορές όλο το κείμενο και την… εκατοστή πρώτη να το πουν απ΄έξω, δηλαδή η κλασική μας παπαγαλία. Αυτή η μέθοδος, όμως, δεν είναι επιτυχής σε όλα τα παιδιά και δεν είναι επιτυχής πάντοτε στο ίδιο παιδί! Αφιερώνοντας λίγο περισσότερο χρόνο και προσπάθεια στις πρώτες απαιτήσεις των τάξεων του δημοτικού, επενδύουμε στο ποιοτικό και “έξυπνο” διάβασμα, που πρώτα απ΄όλα μας μαθαίνει πώς να μαθαίνουμε.
Μελετήστε την παρακάτω πρόταση στρατηγικής εκμάθησης κειμένου και πληροφοριών και προσαρμόστε τη στο δικό σας παιδί, ώστε από νωρίς να διαμορφώσει την προσωπική του μέθοδο μελέτης τέτοιων μαθημάτων. Κάθε μαθητής είναι πραγματικά διαφορετικός και δεν υπάρχουν μαγικές «συνταγές διαβάσματος», που να ταιριάζουν αυτούσιες σε όλους. Δοκιμάζοντας όμως κάποιες απλές οδηγίες, σε πολύ λίγο χρόνο θα καταλήξετε στην «παραλλαγή» του τρόπου μελέτης, που ταιριάζει και βοηθά το δικό σας παιδί και την οποία θα χρησιμοποιεί και στις επόμενες βαθμίδες εκπαίδευσης, όταν καλείται να ανακαλέσει ένα κείμενο ή άλλες οργανωμένες πληροφορίες.
Ας δούμε λοιπόν τι μπορούμε να κάνουμε βήμα βήμα, για να βοηθήσουμε τα παιδιά σε μαθήματα, που απαιτούν ανάκληση πληροφορίας με τη μορφή μικρού και σε επόμενες τάξεις λίγο μεγαλύτερου κειμένου ροής.
- Διαβάζουμε το κείμενο αργά και προσεκτικά και εντοπίζουμε τα βασικά σημεία του, δηλαδή αυτά που συνθέτουν τη μικρογραφία ή αλλιώς την περίληψη του κειμένου. Καλό είναι και να τα σημειώσουμε επάνω στο βιβλίο πχ: με Α, Β, Γ ή με άλλη αρίθμηση. Θυμίζουμε εδώ, πως «καθαρό» βιβλίο είναι μόνο το βιβλίο που δεν έχει διαβαστεί! Τα βασικά σημεία του κειμένου μπορούμε να τα οργανώσουμε με δύο τρόπους, ανάλογα με το ποιος ταιριάζει καλύτερα στο κάθε παιδί. Ο 1ος τρόπος είναι οι γνωστές μας «λέξεις-κλειδιά», τις οποίες υπογραμμίζουμε και τις σημειώνουμε σε λίστα στο πρόχειρο (πχ: ένα τετράδιο μελέτης), το οποίο πρέπει πάντα να συνοδεύει τη μελέτη μας. Ο 2ος τρόπος είναι ο εννοιολογικός χάρτης, δηλαδή να συνθέσουμε στο πρόχειρό μας μία «εικόνα» του κειμένου, όπου οι λέξεις κλειδιά συνδέονται με λογικό τρόπο σε ένα σχεδιάγραμμα με κουτάκια/κυκλάκια και βέλη. Έχοντας ολοκληρώσει έναν από τους δύο παραπάνω τρόπους, μαθαίνουμε τα βασικά σημεία του κειμένου που εντοπίσαμε και οργανώσαμε, ελέγχοντας στο πρόχειρό μας εάν τα θυμόμαστε και μπορούμε να τα αναπαραγάγουμε άνετα και με σιγουριά. Μόνο όταν γνωρίζουμε πολύ καλά τα βασικά σημεία, θα πρέπει να προχωρήσουμε παρακάτω.
- Χρησιμοποιώντας τα γνωστά πλέον βασικά σημεία του κειμένου φτιάχνουμε δικές μας προτάσεις που να τα συνδέουν, προσέχοντας οι προτάσεις αυτές να αποδίδουν το σωστό νόημα. Αυτές τις λέμε προφορικά δυνατά ή τις γράφουμε, έχοντας ως βοηθό ο,τι δημιουργήσαμε στο βήμα 1. Θα είμαστε έτοιμοι για το επόμενο βήμα, μόνο όταν μπορούμε να εκφράσουμε άνετα τις προτάσεις αυτές. Πολλοί δάσκαλοι προτείνουν τη δημιουργία τέτοιων προτάσεων, των γνωστών πλαγιότιτλων, και συχνά τις συνθέτουν στην τάξη κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας τους.
- Στο επόμενο βήμα, που αφορά κυρίως τους μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων, είναι η ώρα να ασχοληθούμε με τις λεπτομέρειες. Επιστρέφουμε λοιπόν στο κείμενο και μαθαίνουμε περισσότερες λεπτομέρειες, όπως δύσκολα ονόματα, ιστορικές λεπτομέρειες, συμβάντα και τις προσθέτουμε στην αφήγηση που δημιουργήσαμε με τις προτάσεις του προηγούμενου βήματος. Εάν ολοκληρώσουμε άνετα το βήμα αυτό, επιστρέφουμε στο κείμενο για ακόμη περισσότερες και δυσκολότερες λεπτομέρειες, όπως περιστατικά μαχών, ημερομηνίες, διαφορές, ομοιότητες κλπ. Στο σημείο αυτό η αφήγησή μας θα μοιάζει κατά πολύ με αυτή του αρχικού κειμένου.Έχοντας γερές βάσεις, από τα βασικά σημεία του κειμένου, εμπλουτίζουμε με όσες πιο πολλές λεπτομέρειες μπορούμε, επανερχόμενοι ξανά και ξανά.
- Στο τελευταίο βήμα, γνωρίζοντας πλέον καλά το περιεχόμενο του κειμένου, συνδυάζουμε πληροφορίες, σκεφτόμαστε συνδυαστικές ερωτήσεις και ερωτήσεις κρίσεως και τις απαντούμε στον εαυτό μας.
Μπορεί η παραπάνω διαδικασία να φαίνεται αρχικά χρονοβόρα, κοπιαστική, ίσως και υπερβολική, όμως μετά από λίγη εξάσκηση γίνεται αυτόματα και δεν απαιτεί πολύ χρόνο ειδικά εάν τα παιδιά είναι συγκεντρωμένα στα πρώτα βήματα. Τις πρώτες φορές που τα παιδιά θα μελετήσουν τέτοιου είδους μαθήματα, όπως πχ: η Ιστορία με την παραπάνω μέθοδο θα είναι επιτυχία η κατάκτηση ακόμα και των δύο πρώτων βημάτων, ενώ για τα επόμενα βήματα, μπορούμε να προσπαθήσουμε αφού έχουμε εξοικειωθεί και εξασκηθεί αρκετά, κάτι το οποίο συμβαίνει στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού.
Εξηγούμε στα παιδιά ότι, το «στρατηγικό» αυτό διάβασμα τους εξασφαλίζει ότι δεν θα πάθουν το γνωστό “black out” και ότι δε θα τα ξεχάσουν ξαφνικά όλα. Εξηγούμε ότι οι «άγκυρες» από τις οποίες θα πιαστούν για να θυμούνται και να αναπτύσσουν το κείμενο είναι οι βασικές πληροφορίες, που έμαθαν στο πρώτο βήμα της μεθόδου. Έτσι, ακόμα και όταν χρειαστεί να γράψουν κάποιο τεστ ή διαγώνισμα μπορούν να σημειώσουν στο πρόχειρό τους τις λέξεις κλειδιά, ώστε να μην παραλείψουν κάτι επειδή «δεν τους ήρθε όσο έγραφαν». Με τον τρόπο αυτό εκμάθησης κειμένων και πληφοροριών, τα παιδιά θα θυμούνται τις πληροφορίες για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ενώ θα έχουν κερδίσει πέρα από τις γνώσεις, ένα σημαντικό εφόδιο, το οποίο θα είναι η προσωπική τους στρατηγική διαβάσματος, η οποία θα τα συνοδεύει σε όποια βαθμίδα εκπαίδευσης και αν φοιτούν.
Για τους μικρότερους μαθητές μας της Γ΄τάξης, οι “άγκυρες” ή “σκαλωσιές”, όπως συχνά αναφέρονται στην παιδαγωγική βιβλιογραφία παρέχονται με τη μορφή εικόνων και ερωτήσεων στο παιχνίδι τύπου brainbox, που έχουμε δημιουργήσει ως βοήθημα στη μελέτη τους. Για να διαβάσουμε με τη βοήθεια του παιχνιδιού, αφού κάνουμε ανάγνωση το κείμενο, παρατηρούμε την εικόνα προσεκτικά. Περιγράφοντας τις λεπτομέρειες της εικόνας, προσπαθούμε να συνθέσουμε τις πληροφορίες που καλούμαστε να θυμηθούμε. Παράλληλα, διαβάζουμε και απαντάμε στις σύντομες ερωτήσεις πίσω από κάθε κάρτα. Η εικόνα και οι σύντομες ερωτήσεις θα μας βοηθήσουν να συνθέσουμε τη δική μας μικρή προσέγγιση του κειμένου του κάθε μαθήματος, προσθέτοντας σε κάθε αφήγηση ολοένα και περισσότερες λεπτομέρειες.
